Research
Wat als technologie ook kwetsbare doelgroepen écht kon helpen?
In deze bachelorproef onderzocht orthopedagoog-in-opleiding Frederick Everars hoe artificiële intelligentie (AI) een rol kan spelen in het verbeteren van de levenskwaliteit van personen met een matige verstandelijke beperking.
Wat blijkt? De kloof tussen de razendsnelle technologische ontwikkelingen en de welzijnssector is overbrugbaar — mits aandacht voor inclusie, ethiek en praktijkgericht werken.
Over dit onderzoek
In een samenleving waar artificiële intelligentie (AI) steeds meer aanwezig is in ons dagelijks leven, blijven bepaalde groepen structureel achter. Een van deze groepen zijn personen met een matige verstandelijke beperking. Deze bachelorproef, uitgevoerd binnen de opleiding Orthopedagogie aan de UCLL, onderzoekt hoe AI op een ethische, inclusieve en praktische manier kan bijdragen aan het verbeteren van hun levenskwaliteit.
Het onderzoek is ingebed in het werkveld en sluit aan bij de ambities van de Social Tech Hub, die inzet op innovatie binnen de welzijnssector. De focus ligt op het vertalen van complexe technologie naar concrete hulpmiddelen voor welzijnsprofessionals en cliënten.
Centrale onderzoeksvraag
"Welke evidence based practices kunnen in een orthopedagogische context ingezet worden om Artificiële Intelligentie toe te passen ter bevordering van de levenskwaliteit van personen met een matige verstandelijke beperking?"
Deze vraag werd verder uitgediept via thema's als:
-
AI-geletterdheid bij hulpverleners
-
Technologische en ethische randvoorwaarden
-
Praktijkvoorbeelden van AI in zorgcontexten
-
Kansen en valkuilen van digitale toepassingen voor kwetsbare doelgroepen
Waarom dit onderzoek nodig is
-
Digitale uitsluiting: Veel personen met een verstandelijke beperking maken zelden tot nooit gebruik van digitale tools.
-
Technologische ongelijkheid: De snelgroeiende AI-markt focust vooral op zichtbare beperkingen (mobiliteit, gehoor), en laat mentale en cognitieve beperkingen vaak onderbelicht.
-
Gebrek aan AI-kennis: Zorgprofessionals voelen zich vaak onvoldoende opgeleid om technologie in te zetten in hun werkcontext.
-
Kans op co-creatie: Door samenwerking tussen welzijn en tech ontstaan mogelijkheden voor toepassingen op maat.
Onderzoeksopzet
Het onderzoek combineerde een literatuurstudie met praktijkgericht veldwerk.
De aanpak bestond uit:
-
Analyse van bestaande kaders rond verstandelijke beperking, levenskwaliteit (Schalock), AI-technologieën en evidence based practices
-
Vragenlijstonderzoek bij 40 welzijnsprofessionals, gebaseerd op een aangepaste versie van de AI Literacy Questionnaire (AILQ)
-
Interviews met 7 experts uit de sector (6 professionals, 1 AI-expert), geanalyseerd via open codering
De literatuur en empirische data werden geïntegreerd in een ontwerponderzoek, waarin oplossingsrichtingen worden voorgesteld.
Belangrijkste bevindingen
-
AI kan structuur, veiligheid en zelfstandigheid versterken via digitale hulpmiddelen.
-
Tools zoals spraakgestuurde assistenten, gepersonaliseerde leerplatformen en communicatieapps kunnen grote meerwaarde bieden.
-
AI kan taken overnemen die tijdrovend zijn voor personeel, zoals administratieve opvolging of eenvoudige monitoring.
-
Gebrekkige AI-geletterdheid: Professionelen voelen zich onzeker over het gebruik van AI.
-
Weinig tools op maat: Bestaande AI-producten zijn vaak niet aangepast aan cognitieve beperkingen.
-
Ethische bezorgdheden: Professionals maken zich zorgen over privacy, autonomie en menselijke nabijheid.
Praktische aanbevelingen
Voor professionals:
1. Investeer in AI-geletterdheid van welzijnsprofessionals Professionals moeten inzicht krijgen in wat AI is en hoe het hun werk kan ondersteunen, zonder hen te vervangen. 🧑🏫 Bijscholingen en praktische training op maat. 2. Gebruik AI als versterker, niet als vervanger van zorgrelaties Zorgrelaties blijven centraal. Technologie moet menselijke nabijheid ondersteunen, niet verdringen. 💬 Focus op mensgerichte toepassingen. 3. Gebruik bestaande AI-toepassingen in aangepaste vorm Bestaande tools kunnen met minimale aanpassingen cliëntgericht worden ingezet. 📱 Voorbeelden: digitale dagstructuur, spraakassistenten.
Voor organisaties:
4. Ontwikkel AI-toepassingen die écht aansluiten bij de praktijk Zorgorganisaties moeten technologieën selecteren en implementeren die tijd en energie besparen. ⚙️ Co-creatie met medewerkers en cliënten. 5. Start kleinschalige pilootprojecten voor AI in zorgsettings Voorzichtig experimenteren met AI creëert leermomenten en laat drempels verdwijnen. 🧪 Leren door doen, met begeleiding en evaluatie. 6. Verzamel en deel goede praktijken in het werkveld Deelwerking rond technologie verlaagt angst en verhoogt motivatie. 🔄 Praktijkfora, kenniskringen, intervisie.
Voor beleid, de sector
en ontwikkelaars:
7. Zet in op interdisciplinaire samenwerking tussen welzijn en technologie Bruggen tussen welzijnsorganisaties, techbedrijven en onderwijsinstellingen zijn cruciaal. 🌉 Stimuleer innovatiehubs en sectoroverschrijdende projecten. 8. Zorg voor ethische verankering bij AI-implementatie Wettelijke en beleidsmatige kaders zijn nodig om AI veilig, eerlijk en verantwoord in te zetten. ⚖️ Respect voor privacy, autonomie en inclusie. 9. Beoordeel AI-systemen op inclusie en toegankelijkheid Beleidsmakers en sectoren moeten kwaliteitskaders ontwikkelen voor toegankelijke AI. 📋 Ontwerpchecklists, certificering, ethische toetsing. 10. Betrek personen met een verstandelijke beperking actief bij het ontwerp Beleidsmatig moet participatie van kwetsbare doelgroepen een vereiste worden in tech-ontwikkeling. 👥 Co-creatie als norm, niet als uitzondering.
Vragen of samenwerken?
Wil je het onderzoeksrapport ontvangen, deelnemen aan een infosessie of samenwerken rond AI in de zorg?
📧 Contacteer ons via:
Conclusie
Artificiële intelligentie biedt reële kansen om de ondersteuning van mensen met een matige verstandelijke beperking te versterken. Het potentieel ligt vooral in personalisatie, communicatieondersteuning en verhoogde autonomie. Tegelijkertijd zijn er drempels: kennis, infrastructuur, ethiek en acceptatie.
AI mag geen doel op zich zijn, maar een middel tot inclusie. Alleen via praktijkgerichte implementatie, interdisciplinaire samenwerking en aandacht voor gebruikerservaring kan AI bijdragen aan een menswaardige, toegankelijke en duurzame welzijnszorg.